

تا همین چند سال پیش، درمان آرتروز زانو محدود بود به مسکنهای موقت یا جراحیهای سنگین. اما علم پزشکی پیشرفت کرده! امروزه، روشهای کمتهاجمیتری مثل تزریق ژل هیالورونیک اسید (HA) و تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) امید تازهای به بیماران دادهاند.
این روشها میتوانند بدون جراحی، درد و التهاب زانو را کم کنند و کیفیت زندگی را بالا ببرند. حتماً میپرسید اینها چی هستند و چطور کار میکنند؟ اصلاً برای چه کسانی مناسباند؟ عوارض یا هزینهشان چطور؟ نگران نباشید! در این مقاله این دو روش را بررسی میکنیم تا بتوانید آگاهانه برای درمان آرتروز زانوی خود تصمیم بگیرید.
آرتروز زانو چیست؟
قبل از اینکه به سراغ روشهای درمانی برویم، بهتر است یک تعریف ساده از آرتروز زانو داشته باشیم. به زبان خیلی ساده، آرتروز یعنی اینکه غضروف مفصل زانوی شما، به تدریج از بین رفته و نازک شده است. غضروف، همان لایهی نرم و لغزندهای است که باعث میشود استخوانهای زانو به راحتی روی هم حرکت کنند و ساییده نشوند.
حالا وقتی این غضروف نازک میشود یا از بین میرود، استخوانها به هم نزدیکتر میشوند و کمکم روی هم ساییده میشوند. این ساییدگی باعث ایجاد درد، التهاب، خشکی و محدودیت حرکت در زانو میشود.
درمانهای آرتروز زانو: چه گزینههایی وجود دارد؟
برای درمان آرتروز زانو، روشهای مختلفی وجود دارد که پزشک شما با توجه به شدت آرتروز، سن، سطح فعالیت و شرایط کلی شما، بهترین روش را پیشنهاد میکند. این روشها به طور کلی به دو دستهی اصلی تقسیم میشوند:
درمانهای غیرجراحی آرتروز زانو
- فیزیوتراپی
- ورزشهای اصلاحی
- کاهش وزن
- داروهای مسکن و ضدالتهاب
- تزریق کورتیکواستروئید (کورتون)
- تزریق ژل هیالورونیک اسید (HA)
- تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت)
- درمانهای جراحی آرتروز زانو
- آرتروسکوپی
- استئوتومی
- آرتروپلاستی (تعویض مفصل زانو)
نکته مهم: اگر درگیر نوع شدید آرتروز زانو هستید تنها انتخاب شما جراحی است.با جراحی و تعویض مفصل زانو برای همیشه از درد نجات پیدا میکنید.
تزریق داخل مفصلی
تزریق داخل مفصلی، همانطور که از اسمش پیداست، به معنای تزریق یک سری مواد به داخل مفصل زانو است. این روش، به عنوان یک راه حل کمتهاجمی، میتواند برای کاهش درد، بهبود حرکت و به تعویق انداختن جراحی در بیماران مبتلا به آرتروز خفیف تا متوسط زانو، بسیار موثر باشد. تزریق کورتون داخل مفصل در مواردی که بیمار تمایلی به حراجی ندارد یا هنوز کاندید جراحی نیست انجام میشود و به کاهش درد کمک میکند. برای طولانی شدن اثر کورتون و کاهش لغزندگی اصطکاک مفصل، این ماده با ژل تزریق میشود.
دو مادهی اصلی که امروزه برای تزریق داخل مفصلی زانو استفاده میشوند، عبارتند از:
- ژل هیالورونیک اسید (HA)
- پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)
در ادامه، هر کدام از این روشها را به طور جداگانه بررسی میکنیم.
تزریق ژل هیالورونیک اسید (HA): عملکرد و مزایا
هیالورونیک اسید (HA)، یک مادهی ژلمانند و لغزنده است که به طور طبیعی در مایع مفصلی (سینوویال) همهی ما وجود دارد. این مادهی شگفتانگیز، چند کار مهم در مفصل انجام میدهد:
- روانکاری: HA مثل روغنکاری عمل میکند و باعث میشود سطوح غضروفی به نرمی و بدون اصطکاک روی هم حرکت کنند.
- جذب ضربه: HA مانند یک ضربهگیر، از غضروفها در برابر ضربهها و فشارهای وارده به زانو محافظت میکند.
- تغذیهی غضروف: HA به رساندن مواد مغذی به سلولهای غضروفی کمک میکند.
- اثرات ضد التهابی: این ماده میتواند تا حدودی التهاب را کاهش دهد.
تزریق ژل هیالورونیک اسید در آرتروز زانو چه میکند؟
در آرتروز زانو، هم مقدار HA در مایع مفصلی کم میشود و هم کیفیت آن پایین میآید. در نتیجه، غضروفها خشک میشوند، بیشتر به هم ساییده میشوند و درد و التهاب ایجاد میشود. تزریق ژل هیالورونیک اسید، با هدف جبران این کمبود و بازگرداندن خاصیت لغزندگی و ضربهگیری به مفصل انجام میشود. به این فرآیند، ویسکوزاپلمنتیشن (Viscosupplementation) هم گفته میشود.
تزریق ژل چگونه انجام میشود؟
تزریق ژل هیالورونیک اسید، معمولاً در مطب پزشک و به صورت سرپایی انجام میشود. مراحل کار به این صورت است:
- آمادهسازی: پزشک ابتدا محل تزریق را به خوبی ضدعفونی میکند.
- بیحسی (اختیاری): در صورت نیاز، ممکن است پزشک از مقدار کمی بیحسی موضعی استفاده کند تا درد تزریق کمتر شود.
- تزریق: پزشک با استفاده از یک سوزن نازک، ژل هیالورونیک اسید را به آرامی به داخل مفصل زانو تزریق میکند.
- پایان تزریق: پس از تزریق، سوزن خارج میشود و محل تزریق پانسمان میشود.
مزایای تزریق ژل هیالورونیک اسید:
- کاهش درد: با بهبود لغزندگی مفصل و کاهش اصطکاک، درد ناشی از آرتروز کم میشود.
- بهبود حرکت: با روانتر شدن مفصل، حرکت زانو راحتتر میشود و دامنهی حرکتی آن افزایش مییابد.
- کاهش التهاب: HA میتواند تا حدودی التهاب مفصل را کاهش دهد.
- به تعویق انداختن جراحی: در برخی موارد، تزریق ژل میتواند نیاز به جراحی تعویض مفصل را به تعویق بیندازد.
- روش کمتهاجمی: این روش نسبت به جراحی، بسیار کمتهاجمیتر است و دورهی نقاهت کوتاهتری دارد.
- عوارض جانبی کم: تزریق ژل هیالورونیک اسید، معمولاً عوارض جانبی جدی ندارد.
معایب تزریق ژل هیالورونیک اسید:
- اثر موقت: اثرات تزریق ژل، دائمی نیست و معمولاً بعد از چند ماه (بین 6 ماه تا یک سال) از بین میرود و ممکن است نیاز به تزریق مجدد باشد.
- موثر نبودن در همهی بیماران: متاسفانه، تزریق ژل در همهی بیماران مبتلا به آرتروز زانو موثر نیست.
- هزینه: هزینهی تزریق ژل هیالورونیک اسید، میتواند نسبتاً بالا باشد و ممکن است تحت پوشش بیمه نباشد.
چه کسانی کاندید مناسبی برای تزریق ژل هستند؟
تزریق ژل هیالورونیک اسید، معمولاً برای افراد زیر مناسب است:
- افراد مبتلا به آرتروز خفیف تا متوسط زانو
- کسانی که به درمانهای غیرجراحی دیگر (مانند فیزیوتراپی و دارو) پاسخ ندادهاند.
- افرادی که به دلیل شرایط پزشکی یا سن بالا، نمیتوانند جراحی تعویض مفصل انجام دهند.
- کسانی که میخواهند جراحی را به تعویق بیندازند.
تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت): ترمیم زانو با قدرت خون خودتان
PRP، یک روش درمانی نسبتاً جدید است که در آن از خون خود بیمار برای کمک به ترمیم بافتهای آسیبدیده استفاده میشود.
PRP، مخفف Platelet-Rich Plasma، به معنی پلاسمای غنی از پلاکت است. پلاکتها، سلولهای کوچکی در خون هستند که نقش مهمی در لخته شدن خون و ترمیم بافتها دارند. پلاکتها حاوی موادی به نام فاکتورهای رشدهستند که میتوانند به ترمیم بافتهای آسیبدیده، از جمله غضروف، کمک کنند.
برای تهیهی PRP، ابتدا مقدار کمی خون از بیمار گرفته میشود. سپس، این خون در دستگاهی به نام سانتریفیوژ قرار داده میشود. سانتریفیوژ با سرعت زیاد میچرخد و اجزای خون را بر اساس وزنشان از هم جدا میکند. پلاکتها که سبکتر از گلبولهای قرمز و سفید هستند، در لایهی میانی قرار میگیرند. این لایهی میانی، که حاوی پلاکتهای تغلیظشده است، همان PRP است.
تزریق PRP چگونه انجام میشود؟
- تزریق PRP هم معمولاً در مطب پزشک و به صورت سرپایی انجام میشود. مراحل کار به این صورت است:
- خونگیری: ابتدا مقدار کمی خون (معمولاً بین 15 تا 50 میلیلیتر) از بازوی شما گرفته میشود.
- تهیهی PRP: خون شما در دستگاه سانتریفیوژ قرار داده میشود تا PRP آن جدا شود. این فرآیند معمولاً حدود 15 تا 30 دقیقه طول میکشد.
- تزریق: پزشک محل تزریق را ضدعفونی میکند و سپس PRP را با استفاده از یک سوزن نازک، به داخل مفصل زانوی شما تزریق میکند. ممکن است از سونوگرافی برای هدایت دقیقتر سوزن استفاده شود.
مزایای تزریق PRP:
- استفاده از خون خود بیمار: چون PRP از خون خود بیمار تهیه میشود، خطر واکنشهای آلرژیک یا انتقال بیماری وجود ندارد.
- پتانسیل ترمیم بافت: فاکتورهای رشد موجود در PRP، میتوانند به ترمیم غضروف آسیبدیده و کاهش التهاب کمک کنند.
- کاهش درد: مطالعات نشان دادهاند که تزریق PRP میتواند درد ناشی از آرتروز زانو را کاهش دهد.
- بهبود عملکرد: PRP میتواند به بهبود عملکرد و دامنهی حرکتی زانو کمک کند.
- اثرات طولانیمدت (احتمالی): برخی مطالعات نشان دادهاند که اثرات PRP میتواند تا یک سال یا بیشتر باقی بماند.
معایب تزریق PRP:
- هزینهی بالا: تزریق PRP معمولاً گرانتر از تزریق ژل هیالورونیک اسید است.
- نیاز به تجهیزات خاص: تهیهی PRP به دستگاه سانتریفیوژ و کیتهای مخصوص نیاز دارد.
- استاندارد نبودن روش تهیه: روشهای مختلفی برای تهیهی PRP وجود دارد و هنوز یک روش استاندارد و واحد برای این کار تعریف نشده است. این مسئله میتواند بر کیفیت و اثربخشی PRP تاثیر بگذارد.
- شواهد علمی محدود: در حالی که برخی مطالعات نتایج مثبتی را در مورد اثربخشی PRP نشان دادهاند، هنوز به تحقیقات بیشتری برای تایید قطعی این نتایج نیاز است.
ممکن است نیاز به تزریقات مکرر باشد.
چه کسانی کاندید مناسبی برای تزریق PRP هستند؟
تزریق PRP، معمولاً برای افراد زیر مناسب است:
- افراد مبتلا به آرتروز خفیف تا متوسط زانو
- کسانی که به درمانهای غیرجراحی دیگر پاسخ ندادهاند.
- افرادی که به دنبال یک روش درمانی طبیعی و با استفاده از خون خودشان هستند.
- افرادی که میخواهند از جراحی اجتناب کنند یا آن را به تعویق بیندازند.
عوارض احتمالی PRP:
همانطور که گفته شد، چون PRP از خون خود بیمار تهیه میشود، معمولاً عارضهی جدی ندارد. با این حال، ممکن است عوارض خفیف و موقتی زیر رخ دهد:
- درد و تورم در محل تزریق (شایعترین عارضه)
- کبودی در محل تزریق
- عفونت (بسیار نادر)
مقایسهی تزریق ژل هیالورونیک اسید (HA) و تزریق PRP: کدام روش برای شما مناسبتر است؟
همانطور که دیدیم، هر دو روش تزریق ژل هیالورونیک اسید و PRP، میتوانند در کاهش درد و بهبود عملکرد زانو در بیماران مبتلا به آرتروز خفیف تا متوسط موثر باشند. اما کدام روش برای شما مناسبتر است؟
متاسفانه، پاسخ قطعی و یکسانی برای این سوال وجود ندارد. انتخاب بهترین روش، به عوامل مختلفی بستگی دارد و باید با مشورت پزشک متخصص ارتوپد انجام شود. پزشک شما با در نظر گرفتن موارد زیر، بهترین گزینه را به شما پیشنهاد خواهد کرد:
- شدت آرتروز زانو: در آرتروز خفیف، ممکن است تزریق ژل هیالورونیک اسید کافی باشد. اما در آرتروز متوسط، ممکن است PRP گزینهی بهتری باشد (البته شواهد قطعی در این مورد وجود ندارد).
- سن و سطح فعالیت شما: در افراد جوانتر و فعالتر، ممکن است PRP به دلیل پتانسیل ترمیمکنندگی، انتخاب بهتری باشد.
- بیماریهای زمینهای: اگر بیماری خاصی دارید (مثلاً بیماریهای خونی یا خودایمنی)، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
- هزینهی درمان: تزریق PRP معمولاً گرانتر از تزریق ژل هیالورونیک اسید است.
- ترجیحات شخصی شما: در نهایت، انتخاب با شماست.
جمع بندی
در این مقاله، دو روش کمتهاجمی تزریق داخل مفصلی برای آرتروز زانو، یعنی تزریق ژل هیالورونیک اسید (HA) و پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) را بررسی کردیم. هر دو میتوانند درد را کم کنند و حرکت زانو را بهبود بخشند، اما تفاوتهایی دارند. HA مثل روانکننده عمل میکند، ارزانتر است و اثرات موقت (حدود 6 ماه) دارد. PRP از خون خود بیمار تهیه میشود، ممکن است به ترمیم غضروف کمک کند و اثرات طولانیتری داشته باشد، اما گرانتر است و به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. انتخاب بین HA و PRP به عهدهی پزشک متخصص و با توجه به شرایط شما (شدت آرتروز، سن، بودجه و...) است. هیچکدام درمان قطعی نیستند و ممکن است نیاز به تکرار تزریق باشد.
سوالات متداول
تزریق ژل یا PRP دردناک است؟
تزریق ژل و PRP معمولاً با درد کمی همراه است که با بیحسی موضعی قابل کنترل است. ممکن است بعد از تزریق، کمی درد و تورم داشته باشید که طبیعی است و طی چند روز برطرف میشود.
تزریق ژل یا PRP آرتروز زانو را درمان میکند؟
خیر، این روشها درمان قطعی آرتروز نیستند، اما میتوانند به طور موثری درد و التهاب را کاهش دهند، حرکت زانو را بهبود بخشند و کیفیت زندگی شما را بهتر کنند. ممکن است نیاز به تکرار تزریق یا سایر روشهای درمانی باشد.
هزینه تزریق ژل هیالورونیک اسید و PRP چقدر است؟
هزینهی این تزریقها بسته به نوع ژل یا کیت PRP، تعرفهی پزشک و مرکز درمانی متفاوت است. به طور کلی، PRP گرانتر از ژل هیالورونیک اسید است. بهتر است قبل از تزریق، در مورد هزینهها و پوشش بیمه با پزشک خود صحبت کنید.