دررفتگی مادرزادی مفصل لگن – علل و روش‌های درمان آن

 در نوزادانی که مفصل لگن آن‌ها به‌خوبی شکل نگیرد، سر توپی شکل داخل حفره قرار نمی‌گیرد و نوزاد به‌راحتی دچار دررفتگی مفصل لگن می‌شود. معمولاً علت دررفتگی مفصل لگن شکل‌نگرفتن و تکامل ناقص لگن است؛ اما این امکان وجود دارد که در طول یک سال اول زندگی نیز ظاهر شود. نوزادانی که هنگام قنداق، زانوهایشان صاف نیست و پاهای آن‌ها در نزدیکی بسیار با لگن قرار گیرد، دچار دررفتگی مفصل لگن می‌شوند. این عارضه می‌تواند غضروف را فرسوده کند و منجر به استئوارتریت (آرتروز) لگن شود. دررفتگی مادرزادی مفصل لگن، در دختران شایع‌تر از پسران است. بااین‌حال هر نوزادی می‌تواند این بیماری را داشته باشد. به همین دلیل است که معمولاً پزشک، نوزاد را از نظر علائم دررفتگی مفصل لگن بررسی می‌کند. علاوه بر این، در معاینات یک سال اول نوزاد، پزشک معاینه لگن را نیز انجام می‌دهد.

علل دررفتگی مادرزادی مفصل لگن

علت اصلی بیماری دررفتگی مادرزادی مفصل لگن شکل‌نگرفتن و تکامل ناقص لگن است. اما پزشکان معتقدند که عواملی در بروز آن می‌توانند مؤثر هستند. این عوامل عبارت‌اند از:

●      پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک (Amniotic Fluid) در رحم

●      زایمان بریچ (زمانی که نوزاد با پا یا باسن از رحم به دنیا آید)

●      سابقه خانوادگی بیماری

علاوه بر موارد بالا، حبس در رحم نیز ممکن است باعث بروز این بیماری شود. احتمال ابتلای کودک به دررفتگی مادرزادی مفصل لگن زمانی که مادر برای اولین‌بار باردار شده است بیشتر است. رحم در این حالت قبلاً کشیده نشده است.

تشخیص دررفتگی مادرزادی مفصل لگن و علائم آن

دررفتگی مفصل لگن ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. به همین دلیل است که هنگام تولد، پزشک وضعیت لگن نوزاد را آزمایش می‌کند. معاینه پزشک به‌صورت فیزیکی است و بر اساس صداهایی است که در ناحیه لگن احتمال دررفتگی را قوت می‌بخشند. لگن نوزاد، در عرض 72 ساعت پس از تولد و همچنین در سن 6 تا 8 هفتگی باید توسط پزشک بررسی شود. اگر پس از معاینه، پزشک به این نتیجه برسد که لگن نوزاد ناپایدار است، نوزاد باید سونوگرافی شود. این سونوگرافی در همان روزهای اول تولد انجام می‌شود. در برخی کشورها این سونوگرافی به‌صورت تست غربالگری انجام می‌شود.  دررفتگی مفصل لگن می‌تواند در همان روزهای اول تولد توسط پزشک تشخیص داده شود. اما اگر نوزاد در روزهای اول معاینه نشود یا اقدامی برای درمان صورت نگیرد، پس از مدتی علائمی در کودک بروز پیدا خواهد کرد که در ادامه بیان می‌شوند. دقت داشته باشید که یکی از شایع‌ترین علائمی که در نوزادان وجود دارد، گریه زیاد نوزاد هنگام تعویض پوشک است.

علائم دیسپلازی مفصل لگن شامل درد در کشاله ران و پشت مفصل ران است. این علائم را می‌توان از دردهای ناشی از رشد که کودک در 10 سال اول زندگی تجربه می‌کند متمایز کرد. معمولاً دردهای ناشی از رشد (درد پا، زانو و باسن) در شب و پس از فعالیت روزانه کودک ظاهر می‌شوند. این دردها پس از استراحت شبانه از بین می‌روند. اما در شرایطی که کودک دچار دررفتگی لگن باشد، درد پایدار می‌ماند و باگذشت زمان افزایش پیدا می‌کند. کودکی که مبتلا به دررفتگی مفصل لگن است، ممکن است در حین حرکت‌دادن لگن صدایی مانند ترکیدن، کلیک کردن یا ضربه‌زدن بشنود. در صورت مشاهده علائم زیر در کودک، باید به پزشک مراجعه شود:

●      کاهش دامنه حرکتی نوزاد یا کودک

●      اشکال در راه‌رفتن یا راه‌رفتن روی انگشت‌ها

●      متفاوت بودن طول پاها

●      وجود چین‌هایی روی ران و باسن هنگام دراز کردن پا

●      تأخیر در رشد حرکتی کودک که بر اساس نحوه نشستن، خزیدن و راه‌رفتن کودک قابل تشخیص است

درمان دررفتگی مفصل لگن

اگر کودک کمتر از 6 ماه سن داشته باشد و مبتلا به دررفتگی مادرزادی مفصل لگن باشد، برای درمان او استفاده از پاولیک هارنس (Pavlik Harness) تجویز می‌شود. پاولیک هارنس یک مهارکننده حرکت مفصل است و مفاصل ران را به سوکت فشار می‌دهد. پاولیک هارنس با نگه‌داشتن پاهای کودک در حالت قورباغه، لگن را سفت می‌کند. کودک شما بسته به سن و شدت بیماری، این مهارکننده را برای 6 تا 12 هفته می‌پوشد. بستن پاولیک هارنس بر اساس نظر پزشک می‌تواند در تمام طول روز یا بخشی از آن باشد. در طول دوره‌ای که کودک پاولیک هارنس می‌بندد باید به موارد زیر توجه کنید و حتماً در خصوص آن‌ها از پزشک راهنمایی بگیرید:

●      نحوه تعویض لباس کودک

●      تمیزکردن و حمام کودک

●      نحوه قراردادن کودک هنگام خواب

●      جلوگیری از تحریک پوست توسط مهارکننده

اگر درمان با پاولیک هارنس موفقیت‌آمیز نباشد یا کودک برای داشتن این مهار بزرگ باشد، احتمال دارد که به جراحی نیاز داشته باشد. این جراحی با بیهوشی عمومی انجام می‌شود و در آن پزشک، توپی مفصل را داخل سوکت جا می‌اندازد. جراحی به دو صورت ممکن است انجام شود:

جااندازی بسته: در این حالت سر استخوان ران بدون ایجاد برش بزرگ در حفره مفصل لگن قرار می‌گیرد.

جااندازی باز: در این حالت برشی در کشاله ران ایجاد می‌شود تا جراح بتواند سر استخوان ران را در حفره مفصل لگن قرار دهد.

 پس از انجام این جراحی، لگن و پاهای کودک حداقل به مدت 12 هفته در گچ قرار می‌گیرند. لگن کودک پس از 6 هفته مجدداً تحت بیهوشی عمومی بررسی می‌شود تا از پایداری و بهبود آن اطمینان حاصل شود. پس از بررسی، لگن برای 6 هفته دیگر گچ گرفته می‌شود تا به طور کامل تثبیت شود.

اگر کودک، ۱۸ماهه یا بزرگ‌تر باشد و به درمان به‌خوبی پاسخ نداده باشد، برای درمان به استئوتومی (Osteotomy) استخوان ران یا لگن نیاز دارد. استئوتومی یک عمل جراحی است که در آن یک استخوان برای کوتاه‌کردن، بلندکردن یا تغییر تراز بریده می‌شود. برای درمان دررفتگی مفصل لگن، جراح سر استخوان ران (توپی مفصل ران) یا سوکت لگن را تغییر شکل می‌دهد.

جلوگیری از بروز دررفتگی مادرزادی مفصل لگن

باید این را بدانید که از بروز این دررفتگی مادرزادی نمی‌توان جلوگیری کرد. اما مهم این است که نوزاد خود را برای انجام معاینات منظم نزد پزشک ببرید تا دراسرع‌وقت وضعیت بیماری مشخص شود و اقدامات درمانی انجام پذیرد. بهترین زمان تشخیص این بیماری در همان روزهای اول تولد است.

قنداق کردن نوزاد و دررفتگی مفصل لگن

در این جا باید متذکر شویم که قنداق کردن نوزاد، ممنوع است و در تمام مراکز بهداشتی سراسر کشور به مادران آموزش داده می‌شود که قنداق کردن ممنوع است. لگن نوزاد به طور طبیعی برای مدت کوتاهی پس از تولد انعطاف‌پذیر است. اگر نوزاد مدت‌زمان زیادی را درحالی‌که پاهایش صاف و محکم به هم پیچیده شده است بماند، این خطر وجود دارد که بر رشد لگن نوزاد تأثیر گذاشته شود. با ممنوعیت قنداق کردن نوزاد در کشور، نوع تکاملی دررفتگی مفصل لگن که در 1 سال اول تولد بروز پیدا می‌کند بسیار کاهش‌یافته است.

کلام آخر

دررفتگی مفصل لگن نوزاد، یک بیماری مادرزادی است که به دلیل عدم شکل‌گرفتن کامل لگن در دوران جنینی بروز پیدا می‌کند و برای جلوگیری از آن کاری نمی‌توان انجام داد. در نتیجه در اینجا تشخیص زودهنگام و اقدام برای درمان بسیار اهمیت پیدا می‌کند. زمانی که پزشک، دررفتگی مفصل لگن را در همان مراحل اولیه تشخیص دهد و کودک تحت درمان با پاولیک هارنس قرار گیرد، نیاز به جراحی به حداقل خود می‌رسد. تخمین زده می‌شود که بین 80 تا 95 درصد مواردی که در مراحل اولیه شناسایی شوند، بسته به‌شدت بیماری، درمان موفقیت‌آمیزی خواهند داشت. در خصوص جراحی نیز میزان موفقیت متفاوت است. برخی موارد به یک جراحی نیاز دارد و برخی دیگر ممکن است جراحی‌های زیادی نیاز داشته باشد. مهم‌ترین نکته این است که بیماری به‌سرعت شناسایی و با نظارت پزشک درمان شود.