توضیحات :
تا به حال پیش آمده که بخواهید دستتان را بالا ببرید تا چیزی از قفسه بردارید، یا حتی موهایتان را شانه کنید، اما شانه‌تان مثل یک تکه یخ سفت و بی‌جان شده باشد؟ دردی که اول آرام شروع می‌شود و بعد کم‌کم تمام حرکاتتان را محدود می‌کند؟
اگر این حس برایتان آشناست، احتمالا با مهمانی ناخوانده‌ای به نام فروزن شولدر یا یخ زدگی شانه روبرو هستید. این عارضه که در دنیای پزشکی به آن کپسولیت چسبنده (Adhesive Capsulitis) هم می‌گویند، می‌تواند حسابی کلافه‌کننده باشد و انجام ساده‌ترین کارهای روزمره را هم دشوار کند. در این مقاله به فروزن شولدر می‌پردازیم؛ از دلایل احتمالی بروز آن گرفته تا نشانه‌ها و مراحلی که طی می‌کند و مهم‌تر از همه، روش‌های مختلف درمان و مراقبتی که می‌توانند کمک‌کننده باشند. پس اگر شانه‌تان این روزها با شما سر ناسازگاری دارد، این مطلب را از دست ندهید!
فروزن شولدر دقیقا چیست؟
تصور کنید مفصل شانه‌تان داخل یک کیسه نرم و انعطاف‌پذیر قرار دارد. این کیسه که به آن کپسول مفصلی می‌گویند، از استخوان‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های شانه محافظت می‌کند و به حرکت روان آن کمک می‌کند. حالا در عارضه فروزن شولدر، این کپسول به دلیلی نامعلوم ملتهب و ضخیم می‌شود و مثل یک لباس تنگ، حرکت شانه را محدود می‌کند. به همین دلیل هم هست که به آن «یخ زدگی» می‌گویند؛ چون حس می‌کنید شانه‌تان قفل شده و تکان نمی‌خورد. اسم دیگر این وضعیت، کپسولیت چسبنده است که به چسبندگی‌های ایجاد شده در مفصل اشاره دارد.
بررسی علل احتمال یخ زدگی شانه
هنوز کسی دقیقا نمی‌داند چرا بعضی افراد دچار فروزن شولدر می‌شوند، اما دسته‌ای از عوامل هستند که زمینه احتمال بروز آن را بیشتر کنند. پزشکان معمولا این عارضه را به دو دسته تقسیم می‌کنند:
نوع اول (بدون دلیل مشخص): در این حالت، شانه‌تان بدون هیچ دلیل ظاهری و به مرور زمان شروع به درد گرفتن و سفت شدن می‌کند. انگار یک دفعه تصمیم می‌گیرد که دیگر حرکت نکند!
نوع دوم (به دنبال یک مشکل دیگر): این نوع معمولا بعد از یک اتفاق یا بیماری دیگر سراغتان می‌آید. مثلا:
- اگر شانه‌تان آسیب دیده باشد (شکستگی، دررفتگی یا کشیدگی شدید).
- بعد از عمل جراحی در ناحیه شانه یا حتی سینه.
- اگر بیماری‌های خاصی مثل دیابت (قند خون بالا)، مشکلات تیروئید، بیماری‌های قلبی یا پارکینسون داشته باشید.
- بعد از سکته مغزی، به دلیل بی‌حرکتی اندام.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
- بعضی افراد بیشتر از بقیه ممکن است دچار فروزن شولدر شوند، از جمله:
- افراد بالای 40 سال (هر چه سن بالاتر می‌رود، احتمال ابتلا بیشتر می‌شود).
- خانم‌ها (متاسفانه خانم‌ها بیشتر از آقایان درگیر این عارضه می‌شوند).
- کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت دارند.
- افرادی که به هر دلیلی مجبور شده‌اند برای مدت طولانی شانه‌شان را بی‌حرکت نگه دارند.
نشانه‌های یخ زدگی شانه را بشناسیم:
فروزن شولدر معمولا آهسته و پیوسته پیشرفت می‌کند و سه مرحله مشخص دارد:
- مرحله انجماد (دردناک و سفت شونده): با شروع مرحله انجماد، درد به تدریج در شانه احساس می‌شود و با هر حرکتی شدت می‌یابد. به موازات افزایش درد، سفتی شانه نیز بیشتر شده و حرکت دادن دست، به خصوص بالا بردن یا چرخاندن آن، دشوارتر می‌گردد. این فاز معمولا بین 2 تا 9 ماه به طول می‌انجامد.
- مرحله یخ زدگی (کاهش درد، افزایش خشکی): هرچند در مرحله یخ زدگی ممکن است شدت درد اندکی کاهش یابد، اما در عوض خشکی و محدودیت حرکتی شانه به حداکثر می‌رسد. در این دوره، انجام امور روزمره مانند پوشیدن لباس، بستن کمربند یا رساندن دست به پشت کمر به یک چالش تبدیل می‌شود. این مرحله معمولا بین 4 تا 12 ماه ادامه دارد.
- مرحله ذوب شدن (بهبودی تدریجی): خبر خوب در مورد مرحله ذوب شدن این است که به تدریج، محدودیت‌های شانه کاهش می‌یابد. در این فاز، درد رفته رفته کم شده و دامنه حرکتی مفصل نیز به آرامی به حالت قبل بازمی‌گردد. این دوره بهبودی ممکن است بین 6 ماه تا 2 سال طول بکشد.
چطور بفهمیم شانه‌مان یخ زده؟
برای تشخیص فروزن شولدر، معمولا پزشک با شما صحبت می‌کند و شانه‌تان را معاینه می‌کند. او از شما می‌پرسد که چه مدت است درد دارید، چه حرکاتی برایتان سخت است و آیا بیماری زمینه‌ای دارید یا خیر. بعد هم دامنه حرکتی شانه‌تان را بررسی می‌کند؛ هم حرکتی که خودتان انجام می‌دهید و هم حرکتی که پزشک به آرامی برایتان انجام می‌دهد. در فروزن شولدر، هر دو نوع حرکت محدود خواهد بود.
گاهی اوقات، پزشک ممکن است برای اطمینان از اینکه مشکل دیگری در شانه نیست (مثل آرتروز یا پارگی تاندون)، عکس‌برداری با اشعه ایکس یا MRI تجویز کند. اما در خیلی از موارد، تشخیص فقط با معاینه و شرح حال امکان‌پذیر است.
راهکارهای درمان یخ زدگی شانه
هدف اصلی درمان فروزن شولدر، کم کردن درد و برگرداندن حرکت طبیعی به شانه است.
روش‌های درمان بستگی به شدت علائم و مرحله بیماری دارد و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
روش‌های غیر جراحی (اغلب اولین قدم):
- داروهای ضد التهاب: مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
- فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست متخصص می‌تواند با آموزش حرکات کششی و تقویتی مناسب، به بهبود دامنه حرکتی شانه‌تان کمک کند. این تمرینات نقش خیلی مهمی در درمان دارند.
- تزریق کورتیکواستروئید: تزریق این داروها به داخل مفصل می‌تواند درد و التهاب را به سرعت کم کند، به خصوص در مراحل اولیه بیماری.
- هیدرودیلاتاسیون: در این روش، پزشک مایع استریل را به داخل مفصل تزریق می‌کند تا کپسول مفصلی کمی بازتر شود و حرکت راحت‌تر شود.
روش‌های جراحی (در موارد نادر):
اگر درمان‌های غیر جراحی جواب ندهند، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد کند. در این روش، با استفاده از آرتروسکوپی (یک جراحی کم تهاجمی با برش‌های کوچک)، بافت‌های سفت و چسبنده داخل مفصل آزاد می‌شوند.
مراقبت‌های خانگی فروزن شولدر
- علاوه بر درمان‌های پزشکی، یک سری اقدامات هم هستند که می‌توانید در خانه برای کم کردن درد و بهبود حرکت شانه‌تان انجام دهید:
- انجام تمرینات منظم: حتما تمریناتی را که فیزیوتراپیست به شما یاد داده، به طور مرتب انجام دهید. ولی مراقب باشید که حرکات خیلی شدید یا دردناک انجام ندهید.
- مسکن‌های بدون نسخه: اگر دردتان خیلی زیاد است، می‌توانید از مسکن‌های معمولی مثل استامینوفن استفاده کنید.
- مراقب حرکاتتان باشید: سعی کنید از انجام حرکاتی که فشار زیادی به شانه‌تان وارد می‌کند، خودداری کنید.
ورزش‌های مناسب برای رفع یخ زدگی شانه
ورزش‌های شانه یخ‌زده با هدف کاهش درد و افزایش تدریجی دامنه حرکت، باید بسیار ملایم و حتماً تحت نظر متخصص انجام شوند.
نمونه تمرینات اولیه:
حرکت پاندولی: کمی خم شوید، دست آسیب‌دیده را شل آویزان کنید و با حرکت آرام بدن (نه شانه)، دست را مثل پاندول در جهات مختلف (جلو-عقب، طرفین، دایره‌ای کوچک) بدون درد تاب دهید.
کشش‌های ملایم (تا مرز احساس کشش، نه درد شدید):
راه رفتن انگشتی روی دیوار: روبرو یا کنار دیوار بایستید و آرام با نوک انگشتان دست آسیب‌دیده روی دیوار بالا بروید، چند ثانیه نگه دارید و پایین بیایید.
کشش دست به سمت شانه مخالف: با کمک دست سالم، آرنج دست آسیب‌دیده را آرام از جلوی بدن به سمت شانه دیگر بکشید و نگه دارید.
کشش با حوله: حوله‌ای را پشت کمر بگیرید (دست سالم بالا، آسیب‌دیده پایین) و با دست بالا حوله را بکشید تا دست پایین کشیده شود، نگه دارید.
افزایش دامنه حرکت: با کمک دست سالم یا ابزاری مثل چوب سبک یا قرقره مخصوص، به آرامی دست آسیب‌دیده را در جهات مختلف (بالا، طرفین، چرخش) تا جای ممکن حرکت دهید (طبق دستور فیزیوتراپیست).
هشدار نهایی: این اطلاعات کلی است. لطفاً برنامه دقیق ورزشی خود را فقط از پزشک یا فیزیوتراپیست دریافت کنید.
چطور از یخ زدگی شانه پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از فروزن شولدر نوع اول معمولا امکان‌پذیر نیست. اما اگر به دلیل آسیب یا جراحی مجبور به بی‌حرکتی شانه‌تان هستید، حتما با پزشک یا فیزیوتراپیست خود در مورد انجام تمرینات مناسب برای حفظ دامنه حرکتی مشورت کنید. همچنین، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت می‌تواند در پیشگیری از نوع دوم فروزن شولدر موثر باشد.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر درد و خشکی شانه‌تان روز به روز بیشتر می‌شود و انجام کارهای روزمره را برایتان سخت کرده، حتما به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق داده شود و درمان مناسب برایتان شروع شود.
جمع بندی
فروزن شولدر، با تمام درد و محدودیتی که به همراه دارد، قرار نیست یک زندان ابدی برای شانه‌های شما باشد. شناخت این عارضه، صبر در پیش گرفتن روند درمان، و انجام دقیق تمرینات می‌توانند کلید رهایی از این وضعیت باشند. پس اگر نشانه‌های یخ زدگی شانه را در خودتان می‌بینید، اولین قدم مشورت با یک متخصص است. به یاد داشته باشید که با پیگیری و مراقبت، می‌توانید دوباره به راحتی دستتان را بالا ببرید و از زندگی بدون درد شانه لذت ببرید.
